CAZINSKA BUNA 1950: (I DIO) – Stara vremena

Arheolozi su utvrdili da je na području Cazinske krajine postojao život još u neolitu. Nekoliko stoljeća prije naše ere, ovdje se pominje ilirsko pleme Japoda. Živjelo se tu i u doba Rimljana kada i jedna od glavnih cesta, od Salone do Siscije, prolazi Pounjem. U ranom srednjem vijeku, u Krajinu, valjda kao na druge balkanske prostore, dospijevaju Slaveni, mada o njihovom dolasku i naseljavanju nema pouzdanih saznanja. Veći dio sred­njeg vijeka područje kasnije Cazinske krajine pripada hrvatskoj državi.

Ovi krajevi su do zadnje četvrtine šesnaestog stoljeća pod gospodstvom biskupa Kninskog. Tada ih osvajaju Turci čija je vla­davina udarila i glavni pečat životu ovdašnjeg stanovništva sve do 20. stoljeća. Za vrijeme Turaka područje između rijeke Une, Kora­ne i Gline i postaje Krajina, Turska krajina, najistureniji pogranič­ni teritorij velikog Turskog carstva prema Zapadnoj Evropi. Ana­logno susjednoj hrvatskoj Vojnoj krajini, koja je stvorena da štiti Habsburšku monarhiju i Evropu od daljnjih prodora Turaka sa Balkana, Turska krajina pretvorena je kroz više vijekova preko sistema utvrđenja — kapetanija u glavnu odbrambenu liniju evrop­skog dijela turskog imperija. Stanovništvu tog područja, Krajišnicima, uz tradicionalno stočarstvo i ratarstvo, oružje postaje stjeca­jem okolnosti, glavno zanimanje, a sultan im za službu, prirodno, daje neka veća prava nego drugim podanicima. Zato je razumljivo što je ovdje masovno prihvaćen islam, turska religija.

Ipak, ovdašnji Krajišnici često se protive mjerama koje preduzimaju centralni organi turske uprave a više puta, posebno u 19. stoljeću, na čelu su brojnih pobuna protiv sultanovih reformi. Bune na Krajini redovito su gušene, mada nekad uz velike napore kao ona (ukoliko ne računamo da se tu radi o više buna) koja poči­nje, uz više hiljada pobunjenika, 1849. i koja s prekidima traje do 1851. kada je guši serasker Omer-paša Latas, poslan od porte da umiri Bosnu. Zanimljiv je podatak da među izrečenim kaznama, dakle na 100 godina prije naše Bune, nije izrečena nijedna smrtna kazna, mada je privedeno oko 500 pobunjenih begova, i mada je narod Krajine za kaznu zbog svoje neposlušnosti još više godina na Krajini stradao. Četrdeset i pet Cazinjana prognano je u Aziju odakle se više nikada nisu vratili, ali smrtnih kazni ipak nije bilo, i pored toga što je u buni učestvovalo više hiljada Krajišnika. I u velikom bosanskom ustanku 1875-1878. jedno od žarišta bila je Bosanska krajina. Austro-ugarska okupacija Bosne i Hercegovine 1878-1918. kroz robno-novčane privredne odnose unosi značajne novine i promjene u život Cazinske krajine, te se ovo relativno kratkotrajno razdoblje uobičava tretirati kao vrijeme određenog opšteg napretka. Da se međutim, nije moglo raditi o nekom znatnijem prosperitetu pokazuju statistički podaci i drugi pokazatelji prema kojima Krajina u narednom razdoblju biva jedno od najzaostalijih područja nove državne zajednice, Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, odnosno Kraljevine Jugoslavije.

I Kordun kroz vijekove doživljava sličnu sudbinu kao Cazinska krajina. Predstavlja obrambeni pojas s nizom utvrđenja na gra­nici prema turskim posjedima u Bosni, koji je od druge polovice 15. stoljeća branio jugozapadnu Hrvatsku, zatim habsburške zem­lje općenito od provale Turaka. I Kordun je područje koje je stal­no opterećeno biljegom rubnog što nije značilo samo jako udalje­nog već i rizičnog u pogledu nekog privrednog investiranja.

NASTAVLJA SE